Motyw bezdomności w malarstwie
Eugène Delacroix Sierota na cmentarzu
W tle fragmenty cmentarza, na pierwszym planie samotna młoda kobieta wpatrzona w postać, której nie widzimy. Prosty motyw, na pierwszy rzut oka po prostu portret. Jednak im dłużej patrzymy tym bardziej przejmuje nas spojrzenie kobiety – lekko rozchylone usta, ogromne i piękne, ale załzawione oczy wyrażające smutek i tęsknotę. To sierota prawdopodobnie szukająca oparcia w ludziach, którzy ją mijają – to, że ich nie widzimy, potęguje wrażenie osamotnienia i beznadziei tej kobiety. Nadciągające chmury i ślady wiatru zdają się wróżyć raczej smutny los sierocie, tęskniącej za ciepłem, domem, miłością.
Adolphe-William Bouguereau Dobroczynność
Sentymentalny obraz przedstawiający żebrzącą kobietę i jej dzieci. Wszyscy są tak piękni, iż trudno uwierzyć w ich nieszczęśliwy los. Artysta wprowadził światło, które wchodząc z lewej strony, rozświetla ogłoszenie o wykładzie na temat dobroczynności – na tym plakacie widzimy plamy i przyciemnienia. Malarz sugeruje nam, iż prawdziwa ofiarność jest dużo bardziej potrzebna na tym świecie niż rozprawy, które nie wesprą biednych i bezdomnych. Żebrząca kobieta patrzy na nas w przejmujący sposób…
Inne przykłady malarskie:
Jan Bruegel Na skraju lasu lub Ucieczka do Egiptu (tułaczka świętej rodziny) http://www.polskina5.pl/motyw_podrozy_w_malarstwie
Ford Madox Brown Pożegnanie Anglii (ludzie zmuszeni opuścić za chlebem swój kraj liczą się z nowym miejscem, które nie będzie już dla nich prawdziwym domem)
Edward Hicks, Zwierzęta wchodzące do Arki Noego (Arka jako schronienie dla bezdomnych) http://pl.wikipedia.org/wiki/Arka_Noego
Théodore Géricault Tratwa Meduzy (walka ludzi o przetrwanie pozbawionych pożywienia, bliskich i domu)http://pl.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9odore_G%C3%A9ricault
Motyw bezdomności w literaturze
http://www.sciaga.pl/tekst/25037-26-bezdomnosc
Biblia, Księga Rodzaju
Domem Adama i Ewy był Eden. Wolno im było korzystać z prawie wszystkich dobrodziejstw ogrodu, zakazane były jedynie owoce z drzewa poznania dobra i zła. Ludzie jednak nie zastosowali się do decyzji Boga. Zerwali owoc z drzewa i zostali ukarani wygnaniem z raju. Stracili bezpieczne schronienie. Bezdomność to skutek popełnienia grzechu. Od tej pory ludzie musieli sami się starać o kryjówkę.
Legenda o św. Aleksym
http://staropolska.pl/sredniowiecze/poezja_religijna/sw_aleksy.html
Aleksy to wzór ascety. W domu niczego mu nie brakowało, był otoczony opieką rodziców. Po poślubieniu Famijany zdecydował, że opuści dom. Wypłynął w świat, zabrał ze sobą kosztowności, które później rozdał potrzebującym. Spał pod kościołami, żebrał. Cierpiał z głodu, a jego ciało musiało wiele znieść, m.in. mróz. Nie chciał rozgłosu, odszedł więc z miejsca, w którym okrzyknięto go świętym. Znalazł miejsce pod domem rodziców, gdzie nie szczędzono mu upokorzeń i poniżania. Tam zmarł.
Bezdomność była jego wyborem – chciał być bliżej Boga, zjednać sobie jego łaskę. Ascetyczny sposób życia sprawił, że osiągnął swój cel, a jego śmierci towarzyszyły cuda.
Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod
http://konrad-wallenrod.klp.pl/ser-57.html
Bohater już jako dziecko stracił miejsce, w którym mieszkał. Krzyżacy spalili jego dom, wymordowali rodzinę, a chłopca porwali. Wychowywał się na dworze mistrza krzyżackiego Winrycha. Był darzony miłością, jednak już do końca życia nie mógł znaleźć własnego miejsca w świecie. Myślał o Litwie, a pamięć o niej podsycał Wajdelota.
Doświadczył więc też bezdomności społecznej – gdy wprowadzał w życie swój podstęp, czuł się wyobcowany, był sam. Utrata rodzinnego domu była niezależna od niego, ale późniejsza bezdomność (rezygnacja z miłości, zakon krzyżacki, opuszczenie domu) była już jego wyborem.
Artur Rimbaud Moja bohema
http://www.poezja.org/index.php?akcja=wierszeznanych&ude=2811
Podmiot liryczny to włóczęga. Jego wygląd jest dość niechlujny (dziurawe kieszenie, podarte spodnie, stara bluza). Jednak nie przeszkadza mu to w odkrywaniu świata i doświadczaniu czegoś nowego. Jest w drodze, układa wiersze, marzy. Daje mu to wolność. Taka bezdomność pozwala na aktywność, poszukiwanie. Jest własnym wyborem.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
http://ludzie-bezdomni.klp.pl/
Tomasz Judym nie może znaleźć własnego miejsca, ale w dużym stopniu jest to jego wybór. Pochodził z biednej rodziny, a gdy jego matka zmarła, zajęła się nim ciotka. Bohater nie miał więc prawdziwego domu pełnego czułości i ciepła (alkoholizm ojca, ciężkie warunki u ciotki).
W późniejszym życiu chce pomagać biednym, więc ciągle przenosi się z miejsca na miejsce. W końcu odtrąca miłość Joasi, która mogłaby być przeszkodą w niesieniu pomocy.
Sam tytuł powieści ma związek z problemem bezdomności – tej dosłownej (biedota warszawska, paryska), ale również społecznej, uczuciowej, egzystencjalnej. Dotyka ona nie tylko Judyma, lecz także pozostałych bohaterów (Joasia Podborska, Korzecki, Wiktor).
Inne przykłady literackie:
- Mitologia, Odys (20 lat poza domem – wojna, tułaczka), Dedal (wygnanie z kraju jako kara) http://pl.wikipedia.org/wiki/Odyseusz
- Franciszek Villon Wielki Testament (bezdomność jako sposób na przeżycie przygody, wyzwolenie się ze sztywnych reguł)http://sredniowiecze.klp.pl/ser-380.html
- Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (bezdomność egzystencjalna) http://cierpienia-mlodego-wertera.klp.pl/a-6547.html
- George Byron Giaur (wyobcowanie, bezdomność; szukanie własnego miejsca w świecie) http://giaur.klp.pl/
- Adam Mickiewicz Sonety krymskie (pielgrzym – bezdomność w sensie dosłownym i duchowym) http://mickiewicz.klp.pl/ser-102.html
- Honoriusz Balzak Ojciec Goriot (bezdomność spowodowana wykorzystywaniem przez drugich, mieszkanie w pensjonacie)http://www.eszkola.pl/czytaj/Honoriusz_Streszczenie/21150
- Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara (bezdomność społeczna, ale też dosłowna: małe mieszkanie Rodiona wpływające na jego psychikę)http://zbrodnia-i-kara.klp.pl/
- Maria Konopnicka Miłosierdzie gminy (pozorne miłosierdzie – próba zlikwidowania bezdomności) http://milosierdzie-gminy.klp.pl/a-8039.html
- Władysław Stanisław Reymont Chłopi (bezdomni chłopi: Jagustynka, Agata) http://chlopi.klp.pl/
- Jerzy Kosiński Malowany ptak (bezdomność żydowskiego chłopca)http://www.bryk.pl/teksty/liceum/j%C4%99zyk_polski/wsp%C3%B3%C5%82czesno%C5%9B%C4%87/21129-o_czym_m%C3%B3wi_powie%C5%9B%C4%87_jerzego_kosi%C5%84skiego_malowany_ptak.html
- Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego (ludzie pozbawieni własnych domów zmuszeni do ukrywania się)http://pamietnik-z-powstania-warszawskiego.klp.pl/ser-74.html
- Janusz Głowacki Antygona w Nowym Jorku (bezdomni, tułacze z różnych państw)http://www.januszglowacki.com/in_Polish/Biografia/biografia.htm
Motyw bezdomności w muzyce
Richard Wagner Der Fliegende Holländer (Latający Holender) libretto kompozytora według opowiadania Heinricha Heinego Pamiętniki Pana Sznabolewopskiego http://www.lastfm.pl/music/Richard+Wagner/_/Der+fliegende+Hollander:+Overture
Historia holenderskiego kapitana, który zaklinał się na piekło, że nie spocznie, dopóki nie opłynie Przylądka Burz. Zaklęcie usłyszał diabeł i skazał nieszczęśnika na wieczną tułaczkę po morzach. Anioł wyjednał dla niego ustępstwo, dzięki czemu co siedem lat może on zejść na ląd. Wówczas od klątwy może go wybawić kobieta, która z miłości poświęci mu swoje życie. Po siedmiu latach przybiwszy do brzegu, Holender śpiewa do anioła: „Czym był igraszką twą, ja, przeklęty?/ [¼] Więc pytam cię / posłańcze Boga święty”. Zwabiony bogactwem norweski kupiec Doland, zgadza się oddać mu rękę swojej córki Senty, którą od dzieciństwa fascynuje legenda i portret tułacza. Świadczy o tym jej ballada: „Lecz może jeszcze tułacz wypłynie z tych klęsk powodzi, / Jeśli pokochać na wieki go która z dziew się zgodzi!”. Poruszona spotkaniem Holendra (uderzenia kotłów) przysięga mu wierność do śmierci, śpiewając: „Znam ja kobiety nakaz święty”. Niedowierzając jej przysiędze, Holender nagle odpływa. Senta rzuca się ze skały w morze, krzycząc: „Chwal twego anioła i jego warunek! / Oto mnie widzisz wierną ci do śmierci!” Dziewczyna ginie, okręt-widmo tonie, a dusze Holendra i Senty wznoszą się do nieba (przypomnienie ballady Senty jako tematu wybawienia).
muz. Seweryn Krajewski, sł. Agnieszka Osiecka, wyk. Maryla Rodowicz Rozmowa poety z komornikiem (płyta Tribute to Agnieszka Osiecka. Łatwopalni) http://aniachodyna.wrzuta.pl/audio/3sie1qSt6z9/rozmowa_poety_z_komornikiem
Opowieść o spotkaniu poety, któremu komornik odbiera materialne podstawy bytu: „[…] ja na to w śmiech, / panowie, ech, / ja wchodzić nie zabraniam!” Podmiot liryczny sarkastycznie ocenia sytuację: „[…] ach, co za kram, / ach, co za ruch, / ach, jacy mili goście!” Ma świadomość, że choćby odebrano mu dobytek, zniszczono sprzęty i pozbawiono mieszkania, to tym, co ma najcenniejszego, jest jego talent, którego nikt nie może mu odebrać. Gdy przyjdzie śmierć, przyjmie ją gościnnie: „[¼] dam wódki gram, / i, ech – madame, / niech pani mnie przygarnie!” Żyło mu się ze zmiennym szczęściem, może je oddać, lecz tym, co po nim pozostanie, będą jego dzieła.
Inne przykłady muzyczne
- muz. Sz. Laks, sł. J. Tuwim Bezdomna (tęsknota morskiej świnki za morzem)
- muz. Sz. Laks, sł. M. Jastrun Pogrzeb (bezdomna garstka popiołu po więźniu Auschwitz)
- muz. Sz. Laks, libretto H. Lemarchand Bezdomna jaskółka według sztuki C. Aveline’a Le Paradis des animaux perdus (jaskółka zagubiona w raju)
- P. Perkowski Ludzie bezdomni (nędza prowadząca do bezdomności) http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_perkowski_piotr
- R. Ashley, libretto kompozytor i Yukihiro Yoshihara Dust (bezdomni mieszkańcy parku)
- muz. i sł. J. Page, R. Plant, J.P. Jones, J. Bonham, M. Minnie, wyk. Led Zeppelin When the Levee Breaks (Kiedy pęka tama) (płyta Led Zappelin IV) (bezdomność w wyniku powodzi) http://nannie.wrzuta.pl/audio/1SsS3vIQsPY/08._led_zeppelin_-_when_the_levee_breaks
- muz. P. Figiel, sł. J. Kondratowicz, wyk. Z. Sośnicka Jesteś blisko (płyta Zdzisława Sośnicka – 1) (bezpieczna przystań dla bezdomnego)http://dano2005.wrzuta.pl/audio/aguxSOIh3B6/zdzislawa_sosnicka_-_jestes_blisko
- muz. W. Trzciński, sł. M. Dutkiewicz, wyk. A. Rybiński Za każdą cenę (płyta Greatest Hits) (tułaczka bezdomnego)http://www.youtube.com/watch?v=suouL0l4x9M
- muz. J. Łągwa, sł. M. Wiśniewski, wyk. Ich Troje Bezdomni (płyta Intro) (prośba bezdomnego)http://figga.wrzuta.pl/audio/9rEsgRfR15I/bezdomni_-_ich_troje
- muz. i wyk. KSU, sł. E. Olejarczyk Wygnani z raju (płyta Nasze słowa) (egzystencja bezdomnego)http://w317.wrzuta.pl/audio/6yRk9c9Hwv6/ksu_-_wygnany_z_raju
- muz. i wyk. TZN Xenna, Dzieci z brudnej ulicy (płyta Różni wykonawcy. Dzieci brudnej ulicy) (o opuszczonych, zaniedbanych dzieciach ulicy) http://www.youtube.com/watch?v=T1WB1Hh77xE
Motyw bezdomności w filmie
Edi, reż. Piotr Trzaskalski
Bohaterami filmu są bezdomni, Edi i Jureczek, zbieracze złomu. Wszystkie zarobione pieniądze przeznaczają na alkohol. Edi jednak, pomimo tego, czym się zajmuje, jest człowiekiem oczytanym, zbiera książki. Zostaje nawet poproszony, by uczył siostrę dwóch gangsterów królujących w mieście. Niesłusznie później zostaje osądzony o gwałt i w rezultacie musi zajmować się niemowlakiem. Jako bezdomny nie może zapewnić dziecku dobrych warunków, więc postanawia wrócić do starych przyjaciół, rodziny. Jednak niedługo po wyjeździe dziewczyna chce synka z powrotem. Edi pokornie oddaje dziecko i wraca na swoje miejsce w życiu, na ulicę i do zbierania złomu.
Święty z fortu Waszyngtona, reż. Tim Hunter
Budynek, w którym mieszka bohater zostaje przeznaczony do rozbiórki. Z tego powodu Matthew trafia do przytułku dla bezdomnych, do fortu Washingtona. Tam poznaje Jerry’ego, weterana wojennego, który – chcąc pomóc bohaterowi – wtajemnicza go w życie bezdomnego. Stopniowo ich przyjaźń się zacieśnia, w końcu Jerry zaczyna traktować Matthew jak własnego syna. Razem postanawiają przejść przez tę ciężką dolę, jaka ich spotkała. Muszą bronić się przed napastnikami i walczyć o przeżycie.
Hector, reż. Jake Gavin (2015)
W drodze na doroczne spotkanie świąteczne w Londyńskim schronisku bezdomny Szkot Hector usiłuje zjednoczyć się z rodziną i odbudować relacje, którą porzucił na skutek swoich przykrych doświadczeń życiowych.
W pogoni za szczęściem, reż. Gabriele Muccino (2006)
Historia Chrisa Gardnera (Will Smith), człowieka inteligentnego i utalentowanego, który zarabia na życie sprzedając wyposażenie medyczne. Nie jest to zajęcie ani wdzięczne, ani dobrze płatne. Chris próbuje więc dostać się na staż w renomowanym biurze maklerskim i udaje mu się w tym wyścigu pokonać wielu znacznie lepiej wykształconych konkurentów. Nauka zajmuje Chrisowi wiele czasu, co odbija się na jego pracy, a tym samym i finansach. Dla niego i dla jego ukochanego, pięcioletniego synka, nadchodzą bardzo ciężkie dni; noclegi w schroniskach i na przystankach stają się codziennością. Ale mimo trudności Chris nie pozwala, by cokolwiek stanęło mu na drodze do lepszego życia i szczęścia. Film oparty na faktach.
Inne przykłady filmowe
- Boisko bezdomnych, reż. Katarzyna Adamik (bezdomni zakładają drużynę piłkarską) http://www.tvp.pl/filmoteka/wywiady-i-wydarzenia/orly-2009/wideo/boisko-bezdomnych-fragment-filmu-
rez-katarzyna-adamik - Suplement, reż. Krzysztof Zanussi (bohater trafia do schroniska dla bezdomnych) http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/1210412
- Dzieci z Leningradzkiego, reż. Andrzej Celiński, Hanna Polak (bezdomne dzieci na dworcu Leningradzkim)http://www.youtube.com/watch?v=WKbWitKZAdM
- Człowiek bez przeszłości, reż. Aki Kaurismäki (po utracie pamięci bohater czuje się mentalnie bezdomny) http://www.youtube.com/watch?v=PIte_pqEhq8 http://www.gutekfilm.pl/czlowiek-bez-przeszlosci/tworcy.htm
- Nie chcę spać sam, reż. Tsai Ming-Liang (bohater postanawia zająć się bezdomnym) http://www.youtube.com/watch?v=YzQOUQc4GxQ
- To my, rugbiści, reż. Sylwester Latkowski (bezdomność emocjonalna w dużych blokowiskach) http://juvenia.info/forum/o-rugby/to-my-rugbisci-film-online
- Terminal, reż. Steven Spielberg (bohater przez kilka dni musi spędzić na lotnisku) http://www.youtube.com/watch?v=pEhlbHrsRUI
- Dworcowa ballada, reż. Andrzej Celiński (dzieci mieszkające na ulicach w Moskwie) http://andrzej.celinski.filmweb.pl/
- Nieustające wakacje, reż. Jim Jarmusch (wędrówka i przygody bezdomnego chłopaka włóczącego się po Nowym Yorku)http://www.youtube.com/watch?v=8c7TuH-DkPk
- Bezdomni, reż. Aleksander Marten (bezdomność w pojęciu psychologicznym, braku stałości i zakorzenienia bohaterów)http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezdomni_(film_1939)
- Fisher King, reż. Terry Gilliam scenariusz Richard LaGravenes (bezdomność jako konsekwencja życiowych przeżyć, opowieść o zgorzkniałym prezenterze, który pragnie odkupienia i życiowym rozbitku próbującym zrealizować przerażającą wizję)http://www.youtube.com/watch?v=echAo3hmz3E